Bu yazımızda bir çok sosyal sorumluluk standardının üzerinde durduğu adil ücretlendirme yaklaşımı üzerinde duracağız.

Adil Ücret Nedir? Yasal Ücret ile farkı var mıdır?

Evet farkı vardır.

Aşağıdaki tabloya baktığınızda bu sorunun yanıtını açıkça kendiniz de verebilirsiniz.

[stextbox id=’info’]Bazı ülkeler 10.000 $ ve üstünü çalışanların adil geçim sınırı olarak belirleyip yasal ücret olarak uygun görmüş buna karşılık bazı ülkeler ise 1 $ , 2 $ ücretleri yasal ücret olarak belirlenmiş bazı ülkelere ise taban bir yasal ücret belirlememiştir.[/stextbox]

Özellikle büyük markaların ucuz iş gününden faydalanmak için üretimlerini taşıdığı bu az gelişmiş ülkelerde yaşanan emek sömürüsü gerçekten insanlık dışı bir boyuta ulaşmıştır. Kapitalist sistemde şirketler karlılıklarını artırmaya çalışırken ne yazık ki az gelişmiş ülkelerde devlet mekanizması ve  sendikalar (örgütlenme hakkı yoktur çoğunda) işçi hakkını  koruyamamıştır.  Bu tablo karşısında sürdürülebilirlik yaklaşımı geliştirilmiş  kamuoyu ve güçlü STK’lar neticesinde insan hakları beyannameleri, ulusal anayasalar, STK’lar, çok uluslu kuruluşlardan açıklamalar, tanımlar, kurumsal davranış kuralları, sosyal uygunluk standartları, ILO belgeleri oluşturulmuştur.

Bu iki kavramın birbirinden farklı olduğunu gördük. Şimdi bu kavramlara ayrı ayrı bakalım.

ADİL ÜCRETLENDİRME

Yaşam ücreti, bir işçinin temel ihtiyaçlarını karşılaması için gereken asgari gelir olarak tanımlanır. Bu, yasal asgari ücret ile  aynı şey değildir. İhtiyaçlar gıda, eğitim, barınma ve giysi gibi diğer temel ihtiyaçları kapsayacak şekilde tanımlanır.

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 23.3 sayılı maddesine göre : “[Çalışan] herkesin kendisi ve ailesi için insan onuruna yaraşır ve gerekirse her türlü sosyal koruma önlemleriyle desteklenmiş bir yaşam sağlayacak adil ve elverişli bir ücrete hakkı vardır.” amfori BSCI, “çalışan herkes” için kabul edilen bu evrensel hakkı, çalışma prensipleri kapsamında, aşağıdakileri de içeren bir “adil ücretlendirme” prensibi olarak kabul eder:

1. Yasal asgari ücret uygulaması
2. Geçinmeye yetecek ücret hesaplaması
3. Her maaş ödemesi için geçerli olması gereken ek niteliksel unsurlar

YASAL ASGARİ ÜCRET

Yasal asgari ücret, devletlerin işçileri haksız derecede düşük ücret almaktan korumak ve yoksulluk sorununu aşmak için kullanabilecekleri yasal bir araçtır.

Belirlenme Yöntemi: Devlet tarafından, işveren ve işçi sendikalarının da dahil olduğu bir süreçte ortak mutabakat sonucu belirlenir. Eğer o sektöre veya iş yerine özel bir sendika ile imzalanmış bir toplu iş sözleşmesi var ise toplu iş sözleşmesindeki hükümler geçerli kabul edilir. Toplu sözleşmede belirlenen ücretler yasal asgari ücretin altında olamaz.

Bağlayıcıdır.

Ölçülebilirdir ve ulusal para birimi üzerinden ödenir.

amfori BSCI denetimlerinde uygulanan ücretlerde iş lehine avantajlı olan standart baz alınır. Örneğin toplu  iş sözleşmesinde asgari ücretin üzerinde bir ücret belirlenmiş ise  toplu iş sözleşmesinde onaylanan ücret geçerli kabul edilir.

GEÇİM ÜCRETİ

Geçim ücreti, çalışanların  aileleri ile insan yaraşır  makul bir standartta yaşam sürdürmelerini sağlayabilecek ücreti ifade eder. Sivil toplum tarafından ortaya çıkarılan bir kavramdır. Ülkemizde Asgari Geçim Ücreti olarak kullanılmaktadır. Yukarıda bahsettiğim konular sebebi ile Asgari ücretin üstünde olabilir. Başka bir deyişle bir ülkede uygulanan yasal asgari ücret “asgari geçim ücreti”nin altında olabilir.

Bu sebeple amfori denetimlerinde çalışanlar ile bire bir yapılacak görüşmeler ve uygulayacağı hesaplama metedolojisi ile  o iş yerinde çalışanlara “asgari geçim ücreti” seviyesinin altında ödeme yapılıp yapılmadığı belirlenmeye çalışılır.

Geçim ücreti:

• Kanunlarca belirlenmiş değildir.
• Bağlayıcı değildir.
• Niteliksel unsurları değil; yalnızca niceliksel unsurları içerir.
• Ücretli çalışanlar için geçerlidir.

Amfori BSCI denetçisi insan yaraşır geçim ücretini uluslararası bir metod ile hesaplayarak uygulanan ücretin yeterli gelip gelmediğine bakmalıdır.

Belirlenme Yöntemi:

Geçim ücretini hesaplamak için kullanılabilecek birçok farklı yöntem vardır. amfori BSCI denetimlerinde genellikle  Anker Metodu kullanılır.  Geçim ücreti hesaplamalarında bir aile başına düşen gıda masrafları, sağlık masrafları, eğitim masrafları, barınma masrafları ve beklenmedik masraflara (örneğin bir aile üyesinin kaza geçirmesi) ilişkin tahminler yer almalıdır. Tüm bu masrafların toplamına ilişkin tahminler aile başına düşen tam zamanlı işçi sayısı göz önünde bulundurularak yapılmalıdır.

 

Bunun için Amfori BSCI Sistem kitapçığında Adil Ücretlendirme Şablonu yer almaktadır.

Bu şablonda 1. Bölümde  Bölgesel Bağlama İlişkin  Bilgiler yer alır. Bu bölümde ev iş yeri eğitim kurumu sağlık kurumu gibi ulaşım noktalarının mesafeleri, eğitim alan kişi sayısı, bakmakla yükümlü olunan yetişkin sayısı gibi o aileye ilişkin temel veriler yer alır.

2.Bölümde o ailedeki eğitim, ulaşım,  gıda vb tüm giderlerin yer aldığı giderlerinden oluşan aile sepeti hesaplanır. Bu bölümde gıda giderlerinin yüzdesi de tablodaki ilgili yere ilave edilir.

Sonuç bölümünde Geçim ücreti tahminini hesaplamak için öncelikle toplam aile ailedeki maaşlı çalışan sayısına bölünür  ve sonra bunu %110’la (ihtiyari harcanabilir gelir) çarpılır.

Geçim ücreti tahmini yapılır. Bu tahmin haftada 45 saat çalışan bir yetişkin için yapılan tahmindir.

• Aile başına düşen tam zamanlı işçi sayısı: Aile başına düşen işçi sayısı, ülkeye ve bölgeye göre bir veya iki olmalıdır. Denetçiler ve üreticiler, aile başına düşen tam zamanlı işçi sayısını hesaplarken iş gücüne katılım oranlarını, işsizlik oranlarını ve yarı zamanlı istihdam oranını hesaba katmalıdır. Bu veriler, değerlendirdikleri ailelerdeki en yaygın durumu göz önüne getirmelerine yardımcı olacaktır. Net geçim ücreti, normal çalışma saatleri (örneğin 48 saat veya yerel ya da ulusal kanunlara göre haftalık maksimum çalışma saatleri) içerisinde kazanılan miktarı belirtir.

EK NİTELİKSEL UNSURLAR

Adil ücretlendirme, yasal asgari ücret ve geçim ücreti hesaplamalarına katılmayan başka unsurlar da içerir:

• Özel fazla mesai ücreti
• Sosyal haklar
• Ayni haklar ve ikramiyeler
• Ulaşım yardımı veya ücretsiz ulaşım
• Barınma yardımı veya ücretsiz barınma
• Kantin yardımı veya ücretsiz kantin hizmetleri
• Eğitim ve staj imkânları
• İşçilerin beceri ve eğitimlerinin ücret miktarına yansıması